KIYAS

​

Sözlükte bir şeyin bir başka şey ile ölçülmesi, iki şeyi birbirine eşitlemek anlamınagelen kıyas, terim olarak Kitap, sünnet veya icma’da açık hükmü olmayan birmesele hakkında aralarındaki ortak illet nedeni ile yine bu kaynaklardan birinde yeralan benzer bir hükmü vermektir.Kıyasın gerçekleşebilmesi için bazı şartlar vardır ki bunlara kıyasın rükünleridenir.

​

1. Asıl: Hükmü nass ile belirlenmiş meseledir.

​

2. Fer’: Hükmü nass ile belirlenmeyen meseledir

​

3. İllet: Nass’daki (asıldaki) hükmün konmasına neden olan özelliktir. İlletolacak özelliğin dinin maksatlarına uygun olması gerekir. Buna da hikmetdenir. Hikmetler temelde yararlı olanı alma, zararlı olanları savma şeklindeözetlenebilir.Örnek: Kur’an’da şarap (hamr) içilmesi şu ayetle yasaklanmıştır: “Ey iman edenler!(Aklı örten) içki (ve benzeri şeyler), kumar, dikili taşlar ve fal okları ancak, şeytanişi birer pisliktir. Onlardan kaçının ki kurtuluşa eresiniz. Şeytan, içki ve kumarla, ancakaranıza düşmanlık ve kin sokmak; sizi Allah’ı anmaktan ve namazdan alıkoymakister. Artık vazgeçiyor musunuz?” (Maide suresi, 90-91.ayetler)Bir müçtehit âlim, bu ayette şarabın niçin haram kılındığına dair bir durumtespiti yapar. Sonuçta ayetin illeti olarak şarabın, sarhoş edici özelliğinin bulunmasınıbelirler. Daha sonra ise sarhoşluk özelliği olan diğer içecekleri ele alır. 

​

Fahr-i Kâinat Efendimiz, ashabın fakih ve alimlerinden Muaz İbn-i Cebel Hazretlerini Yemen'e kadı olarak gönderdiğinde, kendisini imtihana tabi tutarak şu soruları sordular:

- Ya Muaz ne ile hükmedeceksin?

- Kur'an ile hükmederim Yâ Resûlallah.

- Ya Onda bulamaz isen ne ile hükmedeceksin?

- Sünnet-i seniyye ile hükmederim.

- Onda da bulamazsan?..

- Artık o zaman kendi görüşüm ile karar veririm ya Resûlallah, dedi.

Hazret-i Peygamber (a.s.m.) Hazret-i Muaz'ın bu cevaplarından çok memnun oldular ve

"Cenâb-ı Hakk'a hamd ederim ki, Resulünün elçisini, Resulünün razı olacağı şeye muvaffak buyurmuştur."dediler

Sahabe-i kiram ve selef-i salihin birçok meselede kıyas ile amel ettiler. Diğer sahabe ve müçtehitler de bunu gördükleri hâlde reddetmediler. Böylece kıyas hakkında bir icma gerçekleşmiş oldu. Şu hâlde kıyasın hüccet olması icma ile de sabit oldu.

Fakat "asıl mes'ele" ile "kıyas edilecek mesele"yi birbirinden ayırmak, aralarındaki münasebet ve benzerlikleri tespit etmek kolay bir iş değildir. Bunu tayin için birçok kayıt ve şartlara ihtiyaç vardır. Bu şartlar, usul-ü fıkıh kitaplarında sayfalar dolusu bahsedilmiştir.